Algernon'a Çiçekler - Bir Kitap İncelemesi

• Genel Bakış

Orijinal Adı: Flowers for Algernon

Orijinal Dili: İngilizce

Yazar: Daniel Keyes

Çevirmen: Handan Ünlü Haktanır

Tür: Bilim kurgu

İlk Basım Tarihi: 1959

• Arka Kapak

Çok düşük bir IQ ile doğan Charlie, bilim adamlarının, zeka seviyesini artıracak deneysel ameliyatı gerçekleştirmeleri için kusursuz bir adaydır. Bu deney Algernon adındaki laboratuvar faresinde test edilmiş ve büyük bir başarı elde edilmiştir.

Ameliyattan sonra, Charlie’nin durumu günlüğüne yazdığı raporlarla takip edilmeye başlanır. İlk yazdığı raporlara çocuksu bir dil ve imla hataları hakimdir. Ve sonra ameliyat etkisini göstermeye başlar. Charlie artık, insanların kendisiyle dalga geçemeyeceğini ve bir sürü arkadaş edineceğini, aşık olduğu kadına açılabileceğini düşünür. Fakat zekası normalin çok üstüne fırladığından, çevresinde yadırganır, kıskanılır ve istemiş olduğu arkadaşları edinmekte yine başarısız olur ve yine yalnızdır...

Bu deney, son derece önemli bir buluş olarak görülüyordu, ta ki Algernon’da ani bir gerileme baş gösterene kadar... Acaba Charlie’de de aynı gerileme olacak mıydı? (KoridorYayıncılık)

• Madam Kırmızı diyor ki;

Kitap Charlie adında bir karakterin, zihinsel becerilerinin yükselmesi amaçlanan bir deneye gönüllü olarak katılmak istemesi ve bu yönde gerçekleşen olayları anlatan bir kurguya sahiptir. Bunların bize aktarılışı Charlie'nin günlük gibi yazdığı raporlarla sağlanıyor.

Bu romanın kurgusunun ilk yazılış tarihi 1959 (ilk olarak kısa bir hikaye olarak yazılıp sonrasında romana dönüştürülmüş) yılı olduğuna dikkatinizi çekmek isterim. O yıllar özel gereksinimli bireyler için daha yeni yeni adımlar atılmaya, yasalar ile anca ufak ufak güvence altına alınmaya başlanmış. Yatılı okullar açılmış. Aileden uzak olmaları eğitim ve uyum sağlamaları açısından aslında hiç de iyi bir şey değildir ama yine de bir girişim diyebiliriz. Okullarda da özel sınıflar oluşturulmuş, ama izole şekilde yürütülüyordu. Demek istediğim günümüzdeki özel eğitim seviyesinin daha binde biri dahi yoktu. Bu göz önünde bulundurulduğunda böyle bir kitabın o dönemde yazılmış olması, Charlie gibi özel gereksinime muhtaç olan bireylere karşı empati geliştirilmesi açısından oldukça faydalı buldum.

Uyarmak isterim ki kitap oldukça duygusal, benim gibi sulu gözlüleri ağlatacak cinsten. Charlie gibi bireylere yönelik (s)empati oluşması için ne yazık ki hala bu gibi eserlere ihtiyacımız var.

---

• Spoiler Zamanı

Bu kitap tabi ki bir kurmaca, yine de kitabı okurken gerçekçiliğini arttırmaya yönelik bazı fikirlerim oluştu. Mesela Charlie 68 IQ seviyesine sahip, bu da hafif zihinsel engelli sınıfa giriyor. Hafif olması demek, sözüm ona normal (kime göre neye göre derim her zaman) olduğu da anlaşılmasın. Bu bireyler de her türlü destek ve özel eğitime gereksinim duyar. Ama kitabın başındaki gibi sadece birkaç yazım hatası ("doğru" yerine "doru" yazmak gibi), noktalama işaretinin yerli-yersiz kullanılması tek başına gerçekçiliği arttıran unsurlar değil. Karakter, raporları yazarken giriş, gelişme ve sonuç iskeletinde oluşturması, kelimeleri doğru anlamlarıyla kullanabilmesi gerçekçiliğini benim gözümde azalttı. Tabi ki yazarı da anlıyorum, okuyucuya aktarabilmeye yönelik edebi kaygıları da olabilir. Bunun için de ayrıca bir çözümüm var, kurguda deneyi gerçekleştiren profesörlerin notları da dahil edilebilirdi. Böylece Charlie'yi biz anlamakta zorluk çekerken onların notları bize şifre çözücü gibi gelirdi.

Hep Charlie her şeyi anlatıyor diye frekansın bozulmaması için eklenmemeli derseniz de o frekans aslında karakterin IQ seviyesi artarken zaten bozuldu. Hem yeni bir birey oldu, hem de özel yaşamını rapora eklememe kararı almasına rağmen sırf okuyucunun ilgisi azalmaması adına magazinsel olaylardan da haberdar olabilmesi için yazılmıştı.

Bu arada kitapta özel eğitimcilerin bulunmamasının nedeni sadece henüz ortaya çıkmamaları değil. Onlar yokken psikiyatri ve psikologlar işi yapıyordu.

Alice, anladığım kadarıyla bir özel eğitimci değil. Gönüllü olarak özel gereksinimli bireylerle çalışan (yalnızca) bir öğretmen olarak gördüm hep. Ayrıca hem bilimsel açıdan hem de mesleki açıdan Charlie ile olan ilişkisini etik bulmadım. Zamanında hepimiz öğretmenlerimize karşı hayranlık ve hoşlantı duymuşuzdur. Ama Alice duygularına yenik düşerek hem kendine hem de Charlie yazık etti doğrusu. Burada yazara hiçbir sözüm yok. İnsan, gerçek hayatta da etik kurallarını çiğniyor zaten. Kurguya gerçekçi bir hava katmış doğrusu.

Son olarak da aileye hiçbir şekilde kızamıyorum. Bu gibi çocuklara sahip ailelerinde boşanma, çocuğu kabullenememe, çocuğun potansiyelinden fazla bir beklenti oluşturma, kardeşlerin birbirini kıskanması gibi olaylar çok fazla görülüyor(bunlara yönelik araştırmalar da oldukça mevcut). Burada iki önemli unsur söz konusu; aile eğitimin kaliteli olup herkese ulaşabilmesi ve devletin iyi bir çocuk politikası anlayışına gitmesidir. Yani eskisi gibi nüfusun yüksek oranlara sahip olması gücü temsil etmiyor. Bilinçli bireyler yetiştirip çocuk sahibi olmanın büyük bir sorumluluk olduğuna ilişkin görüşleri savunulmalıdır. Aklıma gelen son şey de bir yorum görmüştüm. Özel eğitim alanından olduğunu ima eden birinin yorumu şuydu; kitabın özel gereksinimli bireyleri etiketlemeye yönelik olmasına ilişkin eleştiriyordu. Benim açımdan yersiz, çünkü dönemini düşünecek olursak daha yeni yeni özel eğitim alanında gelişmeler gerçekleşirken diğer taraftan herkesin sözcüklerinin altındaki manalara bakmaya çalışması (buradaki alan edebiyat oluyor) saçma olurdu. O dönemde Amerika kalkmış ilk işlerden olan "Sakat Çocuklar Konferansı" yapıyor, kim diyecek "Biz ona Fiziksel Yetersizliğe Sahip Çocuklar olarak değiştirelim" diye. En azından başlangıçlar yapılmış ki biz bugünlere gelebildik. Ayrıca günümüzde de habire isim değişikliğine gidiyoruz da ne oluyor? Hala öğretmen eksiği var, özel eğitimine ulaşamayan bireyler var, istismar var, önyargı var... Var da var. Çok yol katettik ama hala gidecek çok yolumuz var.

Keyifli Okumalar!